Çekin Rolü ve Karşılıksız Çek Durumunda Uygulanacak Hukuki Prosedürler - İCRA HUKUKU

• 28.09.2024 15:09

Ticari Faaliyetlerde Çekin Rolü ve Karşılıksız Çek Durumunda Uygulanacak Hukuki Prosedürler

İçindekiler:

1. Giriş
• Ticari Faaliyetlerde Çekin Yeri
• Çekin Kıymetli Evrak Niteliği
2. Çek ve Kıymetli Evrak Niteliği
• Ödeme Emri Niteliği Taşıyan Çek
• Çekte Vade Unsurunun Bulunmaması
3. Karşılıksız Çek ve Hukuki Süreçler
• Karşılıksız Çek Nedir?
• Çek Kanunu Kapsamında Karşılıksız Çek Düzenlemeleri
• Bankanın Sorumluluğu ve Ödemeleri
4. Çekin Bankaya İbrazı ve Bankanın Sorumluluğu
• İbraz Süreleri ve Hukuki Sonuçları
• 2024 Yılı İçin Bankanın Sorumluluk Tutarı (9.270 TL)
• Kısmi Karşılık Durumu
5. Karşılıksız Çek İçin İcra Takibi
• Kambiyo Senetlerine Özgü İcra Takibi
• İcra Sürecinde Ödeme Emri ve İtiraz Hakkı
• Haciz ve Diğer Hukuki Sonuçlar
6. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu
• Ceza Davası ve Şikayet Hakkı
• Adli Para Cezası ve Yaptırımlar
• Çek Düzenleme Yasağı
7. Çekin Zamanaşımı ve Hukuki Sonuçlar
• Kambiyo Senedi Vasfının Kaybedilmesi
• İlamsız İcra Takibi
8. Sonuç
• Çekin Ticari Hayattaki Önemi
• Karşılıksız Çek Durumunda İzlenecek Hukuki Yollar
• Yasal Sürelerin Takibi ve Hukuki Destek

Giriş

Ticari faaliyetler sırasında kullanılan ödeme araçları, işletmelerin likidite yönetiminde ve ticari güvenliğin sağlanmasında önemli bir yer tutar. Bu ödeme araçlarından biri olan çek, ödeme emri niteliği taşıyan kıymetli bir evrak olarak Türk ticaret hayatında geniş bir kullanım alanına sahiptir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu, çeklerin düzenlenmesi ve karşılıksız çekler konusunda kapsamlı düzenlemeler sunmaktadır. Özellikle karşılıksız çekler, işletmelerin tahsilat sürecinde önemli hukuki sonuçlar doğurabilir. Bu makalede, çekin ticari hayattaki rolü, karşılıksız çek durumunda başlatılacak hukuki süreçler ve Çek Kanunu kapsamında düzenlenen yaptırımlar detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Çek ve Kıymetli Evrak Niteliği

Çek, kıymetli evrak türlerinden biridir ve bir ödeme emri niteliği taşır. Bu niteliği nedeniyle ticaret hayatında sıkça tercih edilir. Çek, üzerinde yazılı olan miktarın, muhatap banka tarafından ödenmesini talep eden bir belgedir. Çeki düzenleyen kişi, çekte belirtilen tarihte ve belirli bir miktarda ödeme yapmayı taahhüt eder. Bu ödeme aracı, ticari işletmeler arasında güven temelli ilişkilerde büyük bir rol oynar. Özellikle vadeli işlemlerde çek, kredi aracı olarak da işlev görebilir. Ancak çekte vade unsuru bulunmaz; çek, görüldüğünde ödenmesi gereken bir evraktır.

Karşılıksız Çek ve Hukuki Süreçler

Çekin ticari faaliyetlerde yaygın kullanımı, beraberinde bazı riskler de getirir. Bunlardan en önemlisi, çekin karşılıksız çıkması durumudur. Karşılıksız çek, çekin bankaya ibrazı sırasında, düzenleyenin hesabında yeterli miktarda para bulunmaması anlamına gelir. Bu durumda, çeki elinde bulunduran kişi (hamil), tahsilat yapamaz ve banka çekin karşılıksız olduğunu bildirir.

Karşılıksız çeklerin hukuki açıdan tanınması için çekin Türk Ticaret Kanunu'nun 780-782. maddeleri kapsamında çek vasfını taşıması gerekir. Çekte zorunlu unsurların bulunmaması durumunda, çek, kambiyo senedi niteliğini kaybeder ve kambiyo senetlerine özgü takip yapılamaz. Bununla birlikte, çekteki eksiklikler çekin adi senet olarak değerlendirilebileceği anlamına gelir ve ilamsız icra takibi bu durumda devreye girebilir.

Çekin Bankaya İbrazı ve Bankanın Sorumluluğu

Çekin ibraz süresi içinde bankaya sunulması gerekir. İbraz süreleri kanunla belirlenmiştir:

• Düzenleme ve ödeme yeri aynı ise 10 gün,
• Farklı yerlerde ise 1 ay,
• Farklı kıtalardaysa 3 ay.

Çek bu süreler içinde ibraz edilmezse kambiyo senetlerine özgü icra takibi yapılamaz. Banka, çekin karşılıksız olduğunu tespit ettiğinde, 2024 yılı itibarıyla 9.270 TL'ye kadar ödeme yapmakla yükümlüdür. Hesapta kısmi karşılık bulunması halinde ise banka, mevcut miktarla birlikte 9.270 TL’ye kadar ödeme yapar. Ancak bu ödemeler, çekin kalan kısmının tahsil edilemeyeceği anlamına gelmez; hamil, kalan tutar için hukuki yollara başvurabilir.

Karşılıksız Çek İçin İcra Takibi

Karşılıksız bir çekin tahsilatı için ilk aşama icra takibi başlatmaktır. Kambiyo senetlerine özgü icra takibi, çekin belirli şartları sağlaması halinde yapılır. Karşılıksız çekin tahsil edilememesi durumunda, çekin hamiline borçlunun malvarlığına karşı haciz işlemi başlatma hakkı doğar. Çeki elinde bulunduran kişi, icra takibi ile yalnızca çek bedelini değil, aynı zamanda çekin işleyen faizini ve tazminatını da talep edebilir. İcra takibi başlatıldığında, borçluya bir ödeme emri gönderilir ve borçluya 5 gün içinde itiraz hakkı tanınır. İtiraz edilmediği takdirde icra takibi kesinleşir ve haciz işlemleri başlatılabilir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu

5941 sayılı Çek Kanunu'na göre, karşılıksız çek düzenlemek cezai yaptırımları da beraberinde getirir. Bu suç, şikayete tabi olup, hamilin çeki bankaya ibraz etmesinden itibaren 3 ay içinde şikayet edilmesi gereklidir. Şikayet üzerine ceza davası açılır ve sanık, adli para cezası ile cezalandırılabilir. Adli para cezası ödenmezse, hapis cezasına çevrilebilir. Ayrıca sanık hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı gibi yaptırımlar uygulanabilir. Ceza davaları, şikayetten bağımsız olarak kamu davası niteliğinde olduğundan, savcılık makamı suç işlendiğini öğrendiği andan itibaren soruşturma başlatabilir.

Çekin Zamanaşımı ve Hukuki Sonuçlar

Çekler için zamanaşımı süresi 3 yıl olarak belirlenmiştir. Çek, bu süre içinde kambiyo senetlerine özgü icra takibi yapılmadığı takdirde, kambiyo senedi vasfını kaybeder. Ancak çek, adi senet olarak değerlendirilmeye devam eder ve ilamsız icra takibi ile tahsil edilebilir. Bu süreç, kambiyo senetlerine özgü takipten daha uzun ve zor olabilir. Çekin ibraz süresi ise zamanaşımı değil, hak düşürücü süre niteliğindedir. Süresinde ibraz edilmeyen çek, kambiyo hukukundan doğan hakları kaybettirir.

ÇEK İÇİN YAPILACAK İCRA TAKİBİNDE HAMİLİN İSTEYEBİLECEKLERİ

Lehtar tarafından düzenlenen çeki ilgili bankaya süresi içinde ibraz eden hamilin bankadan ilgili çekteki tutarın bulunmaması nedeiyle ödemesini alamaması sonucunda karşılıksız çek halini alan çek için kambiyo senetlerine özgü ilamsız icra takibi başlatma hakkı bulunmaktadır. Başlatılan icra takibinde hamilin talep edebilecekleri şu şekilde sıralanab,lmektedir:

1. Karşılıksız hale gelen çekin bedeli,
2. Çekin karşılıksız kalan kısmındaki bedelin %10’u çek tazminatı (yalnızca lehtar sorumlu olup cirantanın çek tazminatı sorumluluğu bulunmamaktadır.),
3. Çekin üzerinde yazan bedelin 3/1000’inin aşmayacak şekilde çek komisyonu,
4. Çekin ilgili bankaya ibraz tarihinden icra takibine kadar geçen sürede işlemiş olan gecikme faizi

Kambiyo senetlerine özgü ilamsız icra yoluyla çek için takip başlatan hamil tarafaından icra dairesinden talep edilebilecektir.

Çekte Bedelsizlik İddiası Nedir?

Çekte bedelsizlik iddiası, çekin dayandığı temel borç ilişkisinde karşı tarafın edimini yerine getirmemesi durumunda çekin bedelsiz hale gelmesidir. Bu, çekin hukuki olarak geçerli bir belge olduğu ancak bu belgeye konu olan borç ilişkisinin ortadan kalktığı anlamına gelir. Bedelsiz çek kavramı, kanuni bir düzenlemeye dayanmamakla birlikte, uygulamada ve Yargıtay kararlarıyla şekillenmiş bir kavramdır.

Bedelsiz kalan bir çek, genellikle şu durumlarda ortaya çıkar:

1. Malın Teslim Edilmemesi veya Hizmetin Sunulmaması: Örneğin, çek karşılığında mal teslimi yapılmamışsa veya hizmet sunulmamışsa çek bedelsiz hale gelir.
2. Sözleşmenin Feshi veya Geçersizliği: Sözleşmenin geçersiz kılınması ya da feshedilmesi halinde, çekin dayandığı borç ilişkisinin sona ermesiyle çek de bedelsiz hale gelebilir.
3. Karşı Edimin Ayıplı Olması: Satılan malın ya da sunulan hizmetin ayıplı çıkması durumunda, çek kısmen ya da tamamen bedelsiz sayılabilir.
4. İfa İmkansızlığı: Karşı tarafın borcunu ifa edememesi, çekin bedelsiz kalmasına neden olabilir.

Çekte Bedelsizlik İddiasıyla Açılabilecek Davalar

Çek bedelsiz kaldığında, çek borçlusu hukuki yollarla kendini savunabilir ve ödeme yapmaktan kaçınabilir. Bu durumda açılabilecek bazı davalar şunlardır:

 Menfi Tespit Davası

Çek borçlusu, borçlu olmadığını tespit ettirmek amacıyla menfi tespit davası açabilir. Bu dava ile borçlu, çekin dayandığı temel borç ilişkisinin sona erdiğini ya da geçersiz olduğunu ve dolayısıyla çekten dolayı borçlu olmadığını ispat etmeye çalışır. Yargıtay kararları, bedelsiz çek durumlarında menfi tespit davasının etkili bir hukuki yol olduğunu göstermektedir.

Sebepsiz Zenginleşme Davası

Eğer çek karşılığında mal veya hizmet sağlanmadıysa, çek borçlusu, sebepsiz zenginleşme iddiasıyla dava açabilir. Bu dava, karşı tarafın haksız yere zenginleşmesini engellemeye ve çekin bedelinin geri alınmasına yönelik bir hukuki yoldur.

İptal Davası

Çek borçlusu, çekin geçersizliğini ispat etmek amacıyla iptal davası açabilir. Bu dava ile çekin hukuken geçersiz olduğunu ve ödeme yapılması gerekmediğini mahkemede kanıtlamaya çalışır.

Çekte Bedelsizlik Davalarının Hukuki Süreci

Çeklerde bedelsizlik iddiası ile açılan davalar genellikle uzun ve karmaşık bir sürece sahiptir. Bu nedenle çek borçlularının hukuki destek alması önemlidir. Davaların seyrini etkileyen faktörler arasında:

• Çekin dayandığı temel borç ilişkisinin geçerliliği,
• Karşı edimin yerine getirilip getirilmediği,
• Çekin devredilmiş olup olmadığı yer alır.

Çek, devredildiyse ve üçüncü bir kişinin eline geçtiyse, çek borçlusu bedelsizlik iddiasını yalnızca çekin devredildiği kişi hakkında ileri sürebilir. Ancak, yeni hamil çekin bedelini talep ettiğinde, borçlu bedelsizlik iddiasını ileri süremeyebilir. Bu nedenle, çek devrinin hangi aşamada olduğu, davaların seyrini önemli ölçüde etkiler.

Sonuç

Çek, ticari hayatın vazgeçilmez bir ödeme aracı olmakla birlikte, karşılıksız çıkması durumunda ciddi hukuki süreçleri beraberinde getirir. Çek hamillerinin, çekin düzenlenmesi ve ibraz süreçlerinde dikkatli olması, haklarını korumaları açısından büyük önem taşır. Karşılıksız çek durumunda, hamil hem hukuki hem de cezai yollara başvurma hakkına sahiptir. Çekin hukuki takibi, kambiyo senetlerine mahsus icra yoluyla yapılabilirken, şikayet süresi geçirilmişse adi senet olarak ilamsız icra takibi yapılabilir. Bu sürecin karmaşıklığı nedeniyle, hukuki desteğin alınması ve yasal sürelerin titizlikle takip edilmesi büyük önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler: çek bedelsizlik iddiası, menfi tespit davası, sebepsiz zenginleşme davası, iptal davası, çek hukuku, çekin iptali, ticaret hukuku, icra takibi, çek icra, icra çek

NOT: Makalemizde yapılan izahlar, ilgili Kanunlar çerçevesinde konuyu genel hatlarıyla ele alarak hazırlanmıştır. Size özel detaylı bilgi için tıklayınız!

Saygılarımızla;

Av. Yusuf GÖKTEPE

Av. Muhammed Yasin SÖNMEZ

GÖKTEPE HUKUK & DANIŞMANLIK

UYARI

Web sitemizdeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı GÖKTEPE HUKUK & DANIŞMANLIK’a aittir. Tüm makaleler hak sahipliğinin tescili amacıyla elektronik imzalı zaman damgalıdır. Sitemizdeki makalelerin kopyalanarak veya özetlenerek izinsiz bir şekilde başka web sitelerinde yayınlanması halinde hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Avukat meslektaşların makale içeriklerini dava dilekçelerinde kullanması serbesttir.